بررسی انگیزه‌‌های عدم استناد

بررسی از مرجع بررسی طبق کپی رایت انگیزه‌‌های عدم بررسی از مرجع استناد طبق کپی رایت

در یک مطالعه اولیه پیرامون چگونگی تصمیم‌گیری بررسی از مرجع استناد طبق کپی رایت به برخی مدارک و عدم استناد به دیگر مدارک، کرونین (1981) یک مقاله منتشر نشده درباره موضوع ترس از مدرسه را تهیه کرد و تمام استنادهای همراه آن را پاک نمود. سپس نسخه‌ای از آن مقاله را برای نوزده روانشناس در انگلیس ارسال کرد. نتایج نشان داد که بین نویسنده مقاله منتشر نشده و روانشناسان، درباره تعداد و محل استنادها در این مقاله تجربی، اختلاف نظر شدیدی وجود داشت.

 وایت و ونگ (1997) 12 محقق حوزه اقتصادکشاورزی را در زمان نگارش مقالات بررسی از مرجع بررسی طبق کپی رایت کرد. او دریافت بر اساس شاخص‌ها، چهار انگیزه (تناسب موضوعی، محتوا، جهت‌گیری، ارتباط) هم در تصمیم‌های مثبت و هم منفی (یعنی استناد و عدم استناد)، نقش دارند.

کورتز^[1]و همکاران (2005) تصمیم محققین برای استناد یا عدم استناد را با استفاده از کاربرد سیستم داده‌های نجومی ناسا^[2]، آزمودند. آنها کهنگی مقالات خوانده شده را با استناد به این مقالات، مقایسه کردند. نتایج آماری این مقایسه نشان داد مقالات خوانده شده و استنادها یک چیز مشترک را اندازه‌گیری می‌کنند که آن "سودمندی یک مقاله برای محققین" است.

2-2-7. خود استنادی

خود استنادی بدین معنی است که نویسنده در جدیدترین اثرش به اثر یا آثار قبلی خود استناد دهد (کوشا و طباطبایی، 1388). متخصصان کتاب‌سنجی، میزان مشخص و محدودی از خود استنادی را قابل قبول می‌دانند. این میزان بین 10 تا 20 درصد از کل استنادهای فرد (بسته به حوزه موضوعی) در یک بازه یک ساله می‌باشد. نویسنده ممکن است به دلایل زیادی به خود استناد دهد مانند ارائه نتایج پیشین که توسط خود نویسنده انجام شده است، افزایش نمایانی آثار پیشین، پویا نگهداشتن اثر در چرخه استنادی، عرضه و نمایش آثاری که استناد کمی دارند یا استناد نشده‌اند، افزایش اعتبار اثر کنونی بوسیله ارائه شواهدی از آثار پیشین، افزایش استنادهای شخصی (کوشا و طباطبایی، 1388). اگر مولفی بیش از  این حد به خود استناد کند، دست کم نشان‌دهنده دو نکته است، یا او در زمره معدود متخصصین حوزه‌ی در دست تحقیق است یا به دلایل گوناگون به افزایش استناد به آثار پیشین خود علاقمند است.

محققین زیادی به بررسی خود استنادی‌ها در رشته‌های مختلف علاقمند بوده و مقالات زیادی در این خصوص به رشته تحریر درآورده‌اند. نرخ خود‌استنادی در رشته‌های موضوعی مختلف تفاوت‌هایی را نشان می‌دهد. این تفاوت در کشورهای توسعه یافته و کشورهای جهان سوم و از جمله ایران نیز قابل تامل است.  نرخ خود استنادی نویسندگان آمریکایی 11% اعلام شده است (داورپناه، 2008) اما تحقیقات زیادی بوسیله نویسندگان مختلف انجام شده که نتایج آن نشان‌دهنده میزان بالای خود استنادی در نویسندگان ایرانی است تا جایی که نرخ خود استنادی ایرانیان را با 9/52 درصد بعد از اوکراین، بیشترین نرخ در میان 50 کشور فعال در تولید علم جهان دانسته اند (یلپانی،1383به نقل از گلنزل و همکاران،2004).

مردانی و نیک کار (1388) بر اساس گزارش پایان‌نامه طباطبایی (1387) میزان خود استنادی مقاله‌های پژوهشگران ایرانی در پایگاه WOS در سال 2003 را حدود 40 درصد گزارش کرده‌اند. جوکار و گل تاجی (1389) در یافته‌های خود میزان خود‌استنادی نویسندگان در دو مجله "فصلنامه کتاب" و "فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی" را به ترتیب 3/ 77درصد و 6/65 درصد گزارش کردند. عبدخدا، نوروزی و محمدی (1390) نیز در بررسی مجلات انگلیسی زبان حوزه پزشکی نمایه شده در پایگاه اسکوپوس به این نتیجه رسیدند که میانگین میزان خود استنادی در میان این مجلات،46/29درصد است.

داورپناه و عامل (2008) نیز به بررسی میزان خود استنادی در میان 1000 مقاله در حوزه‌های علوم گیاهی، مهندسی الکترونیک، پزشکی داخلی و پزشکی عمومی و شیمی ارگانیک پرداخت. یافته‌ها نشان داد کمترین نرخ خود‌استنادی در رشته پزشکی داخلی و پزشکی عمومی با 04/16درصد و بیشترین آن در رشته شیمی ارگانیک با 26/68 درصد رخ داده است. قانع (2012) نیز میزان خود‌استنادی در حوزه مهندسی را بررسی کرد. نتایج نشان داد مولفین 66 درصد خود استنادی داشته‌اند.

بنابراین، متون منتشرشده حاکی از بالا بودن نرخ خود استنادی در مقالات و نویسندگان ایرانی در مقایسه با متوسط معیار جهانی است و از آنجا خود استنادی حد و مرز مشخصی دارد که بوسیله جامعه علمی مورد قبول است، بیش از آن را می توان اخلاق غیر حرفه‌ای دانست که می‌تواند بطور ساختگی استناد و سنجه های حاصل از آن را افزایش دهد.  از جمله سنجه‌هایی که تاثیر خود‌استنادی بر آن تایید شده است، ضریب تاثیر می‌باشد. محققین اعلام کرده‌اند میان نرخ خود‌استنادی و ضریب تاثیر مجلات، رابطه‌ای معکوس وجود دارد و با حذف خود‌استنادی‌ها، ضریب تاثیر بیشتر مجلات کاهش می‌یابد. نکته قابل تامل اینست که مجلاتی که ضریب تاثیر بالاتری دارند، خود استنادی بیشتری نیز در آنها مشاهده شده است (مهراد،گل تاجی^[3]،2010 ؛ قانع، 1388؛ داورپناه، 2008).

با توجه به بالا بودن میزان خود استنادی در مقالات و نویسندگان ایرانی و همچنین اهمیت و تاثیر آن بر شاخص‌های دیگر مانند ضریب تاثیر میتوان دلایل خوداستنادی را نیز مورد بررسی قرار داده و با دلایل استناد مقایسه نمود.